Social Accountability 8000
(Sosial (Ictimai) Məsuliyyət 8000 Standarti)
Keyfiyyət, Sosial Məsuliyyətlə və əxlaqa uyğun fəaliyyət göstərərək rəqabət edə bilmənin əhəmiyyətli bir şərt halına gəlməyə başlamışdır. Bunda, inkişaf edən ünsiyyət texnologiyalarıyla birlikdə daha da güclənən vətəndaş cəmiyyət təşkilatlarının (ekoloji ətrafa zərərli, işgücü-sıx köhnə texnologiyalarını inkişaf etməkdə olan ölkələrə transfer edərək, həm inkişaf etmiş ölkələrin hüquqi tənzimləmələrindən qaçan, həm də ucuz iş qüvvəsi sayəsində investisiyalarının ömürünü uzadan) beynəlxalq işlətmələr üzərində artan təzyiqlərinin əhəmiyyətli bir təsiri söz mövzusu olmuşdur. Son illərdə gedərək artan Keyfiyyət şüurun inkişafı, "Keyfiyyətli Məhsullar, Ancaq Iş-görənlərin Xoşbəxt Olduğu Iş Şərtlərində Çıxarıla Bilər" şuarı ilə dəstəkləmişdir. Bu işdə, bəzi vətəndaş cəmiyyət təşkilatları ilə beynəlxalq işlətmələrin inkişaf etdirdikləri işlətmələrin ictimai məsuliyyətləriylə əlaqədar yeni bir standart tanıdılmaqda və bu standartın əhatəsi baxımından mövcud vəziyyət qiymətləndirməkdədir.
İctimai məsuliyyət anlayışı qısaca, bir işlətmənin fəaliyyətdə olduğu mühiti qoruma və inkişaf etdirmə mövzusundakı öhdəçilikləri olaraq təyin oluna bilər. Təbii ətrafı qoruma; müştərilərin seçimlərini diqqətə alaraq keyfiyyətli və etibarlı məhsullar təqdim etmə; iş görənlərin konstitusional haqq və azadlıqlarına hörmət göstərmə; işlətməni ortaqların haqqlarını qoruyacaq və investisiyaları qazanclı edəcək bir şəkildə idarə etmə, fəaliyyətlərə bağlı doğru məlumat təqdim etmə və cəmiyyətin rifah səviyyəsinə iştirak edəcək təhsil, sağlamlıq və sənət fəaliyyətlərini dəstəkləmə kimi mövzular bu anlayış daxilində qiymətləndirilməktədir.
İşlətmələrin müştərilərinə "daha Keyfiyyətli və Etibarlı Məhsullar Təqdim Etmə" məsuliyyətini vurğulayan ISO 9000 Keyfiyyət Idarəetmə Sistemləri və təbii ətrafa qarşı olan məsuliyyətlərini təşkil edən ISO 14000 Ətraf Mühit Menecment Sistem silsilələri kimi standartların varlığı həmişə bilinməkdədir. Bu işdə, "iş görənlərə" qarşı olan ictimai məsuliyyətlərini yerinə yetirmələrində işlətmələrə bələdçilik edəcək "İctimai Məsuliyyət 8000 Standartı" araşdırılmaqda və standartın əhatəsi baxımından əhəmiyyəti vurğulanmaqdadır.
SA 8000 Standarti Nədir?
SA 8000, ISO 9001 və ISO 14000`i nümunə sahə, performans şərtləri qədər prosedür və sistem şərtlərini də əhəmiyyət verən, rəhbərlik sistemi ilə davranış kodunun bileşimi bir standartdır. Oktyabr 1997`də (CEPAA; "The Council on Economic Priorities Accreditation Agency) İqtisadi Prioritetlər Şurası Akreditasyon Hissəsi tərəfindən inkişaf etdirilən və "Amnesty International" və "The National Child Labor Committee" kimi vətəndaş cəmiyyət təşkilatların tərəfindən dəstəklənilən standart, Avon Cosmetics, Toys ‘R' US (ABŞ), Sainsbury (İngiltərə) və Otto Versand (Almaniya) kimi işlətmələrin yanında, müxtəlif insan haqqları qrupları, iş görən peşələri və KPMG-Peat Marwich və SGS-ICS kimi mühasiblik şirkətlərinin də dəstəyinə sahib. Tədarükçü seçkisində dünyadakı ilk universal əxlaq standartı olma xüsusiyyətinə sahib olan SA 8000`in, qlobal işlətmələrin tədarükçülərindən, ISO sənədlərinin yanında istəyəcəyi əhəmiyyətli bir standart olacağına inanılmaqdadır.
Social Accountability 8000, dörd hissədən meydana gəlməkdədir.
- İlk hissə standartın "Məqsəd və Əhatəsi"ni təyin etməkdə,
- Ikinci hissədə, bir işlətmənin sənəd almaya haqq qazana bilməsi üçün standarta əlavə olaraq uymaq məcburiyyətində olduğu yerli qanunları və Birləşmiş Millətlər Konstitusiyasını ifadə etməkdə;
- Üçüncü hissə, standartla əlaqədar "Işlətmə", "Tədarükçü", "Uşaq Iş Görən" və "Məcburi Işlədilən Iş Görən" kimi anlayışları təyin etməkdə,
- Son hissə isə, işlətmənin rəhbərlik sistemini tətbiq edərkən və sənəd alarkən uymaq məcburiyyətində olduğu ümumi şərtləri açıqlamaqdadır.
Işlətmələrin uymaq məcburiyyətində olduqları bu şərtlər aşağıdakı kimi sıralana bilər.
- İş görən Uşaq: 15 yaşın altında uşaq iş görən işlətırıləməz. Bu yaşın üzərindəki uşaq iş görən əgər məktəbə də davam edirsə, iş üçün xərcləyəcəyi cəmi zaman, gündə (iş+məktəb+yol daxil) 10 saatı keçə bilməz.
- Məcburiyətdət işlədilən iş görən. İşlətmə məcburyətlə iş görəni işlədə bilməz və ya iş görənlərin, şəxsiyyətlərini ya da müəyyən bir "məbləğin"i işlətməyə buraxmalarını istəyə bilməz.
- Peşə qurma və toplu bazarlıq haqqı: İş görənlər peşə qurma, peşəyə qatılma və toplu bazarlıq haqqına sahibdirlər.
- İş saatları: İş görənlər həftəlik 48 saatdan çox işlətiriləməz və (qısa dövrlü fövqəladə iş şərtləri xaric) çox işlərkən həftəlik 12 saatı keçə bilməz.
- Maaş və ödənişlər: Ödənişlər heç olmasa ölkənin "Minimum məvacib" səviyyəsində və personelin təməl ehtiyaclarını qarşılamağa çatacaq qədər olmaq məcburiyyətindədir.
- Sağlamlıq və təhlükəsizlik: İşlətmə, sağlam bir iş mühiti təqdim etmək, qəza və yaralanmaları önləyici tədbirləri almaq, sağlamlıq və təhlükəsizlik təhsili(kursları) vermək, təmiz sağlamlıq təsisləri və içilə bilər su təmin etmək məcburiyyətindədir.
- Ayrımçılıq və intizam tətbiqləri: İş görənlər cinsiyyət, etnik mənbə vs səbəblərdən ötəri fərqli rəftara tabe tutula bilməz və iş görənlərə dayaq, söyüş vs. fiziki və prixolojik təzyiq tətbiq oluna bilməz.
İşlətmələrin tək başlarına standarta tətbiqi kafi olmayıb, birlikdə işlədiklərə istehsalçı və tədarükçü işlətmələrin də tətbiq etməsi lazımdır. İşlətmələrin birlikdə işlədikləri tədarükçüləri seçərkən bunların, az inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdəki fabriklərindəki iş saatları, ödənişlər, xəstəlik və qəza ödenəkləri, sağlamlıq və təhlükəsizlik şərtləri, intizam tətbiqləri, məcburyətdən iş görəni işlədib işlətmədikləri və "uşaq" anlayışını necə təyin etdiklərinə bağlı məlumatları əhatə edən "davranış qaydalarını"; bu qaydalarla əlaqədar idarələri özlərininmi, yoxsa müstəqil bir məsləhətçiyə ya da vətəndaş cəmiyyət təşkilatınamı etdirdiklərini araşdırmalarını təklif etməkdə və beləcə standartın yayılmasını hədəfləməkdədir.
SA 8000 Standartina Nə Üçün Ehtiyac Var?
SA 8000 Standartına ehtiyac duyulmasının səbəblərini üç ana başlıq altında araşdırmaq mümkündür. Bu səbəblər, inkişaf etməkdə olan ölkələrdəki pis iş şərtlərinin artıq göz ardı edilə bilməyəcək bir ölçüyə çatmış olması, vətəndaş cəmiyyət təşkilatlarının iş şərtlərini yaxşılaşdırma yönündəki səyləri və qənaət sahiblərinin investisiya qərarı verərkən kar qazanc qədər, namizəd işlətmələrin ictimai məsuliyyətlərinə uyğun fəaliyyət göstərib göstərmədiklərini də diqqətə alaraq başlamaları olaraq açıqlanabilər.
a.İnkişaf etməkdə Olan Ölkələrdəki Pis İş Şərtləri
Az inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdəki iş şərtlərinin pisliyi, insan haqqları mövzusunda həssas inkişaf etmiş ölkələrin bəzi addımlar atmasını məcburi hala gətirmiş və SA 8000, bu məcburiliyin nəticəsində ortaya çıxmışdır. Beynəlxalq işlətmələrin bu ölkələrdəki fəaliyyətlərini araşdırmaq standarta duyulan ehtiyacın daha yaxşı başa düşülməsinə köməkçi olacaq.
Dünya oyuncaq istehsalının 80'% i ucuz işgücü səbəbiylə üçüncü dünya ölkələrində, xüsusilə də Asyada, sağlamlıqsız iş şərtlərində edilməkdədir. Dünyanin ən əhəmiyyətli problemi olan kölə və uşaq işgörən işlətmənin yerini, bu gün, uzun iş saatları və qərb standartlarının çox altındakı işçilik ödənişləri görülmüşdür. Vəziyyət, qlobal iqtisadiyyatın, beynəlxalq işlətmələrin inkişaf etmiş ölkələrdəki iş standartlarından qaçmalarına icazə verərək, dünyadakı iş standartlarını mənfi təsir edəcəyini, başqa sözlə işgörənlərin bu şərtlər altında işləməkdən başqa alternativlərinin qalmayacağını nəzərdə tutan iqtisadçıları haqlı çıxarmaqdadır. Çoxunda gerçək mənada demokratiyanın olmadığı ölkələr, sağlam iqtisadi və sosyo-kültürel inkişaflarını tamamlayamadıkları müddətcə, "İkili Standart"lı beynəlxalq işlətmələrin "Müasir Müstəmləkələri" olmağa davam edəcəklər.
İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə iş görən xərcləri aşağı və qanuni sistemlər qərbdəkindən daha zəif olduğundan bəzi şirkətlər bu mənfi vəziyyəti bir fürsət olaraq qiymətləndirməkdədirlər. Məsələn, bəzi İngilis işlətmələri xərclərini aşağıya çəkmək üçün istehsal mərkəzlərini, məşğulluq standartları mövzusunda daha rahat hərəkət edə biləcəkləri ölkələrə sürüşdürməkdədirlər. Statistikalar, sui-istifadənin qorxunc yüzünü çox açıq bir şəkildə ortaya qoymaqdadır: Dünyada 5-14 yaş qrupunda 250 milyon işləyən uşaq olmaqda və 12-17 yaş qrupunda iştirak edən 283 milyon uşaq işlədığı üçün məktəbə davam edə bilməməkdədir.
Son illərdə, Avropalı nəhəng Qeyim işlətmələrinin Avropa və Asya`dakı istehsal təsislərindəki pis iş şərtləri müzakirə edilməyə başlanmışdır. Bu təsislərdə, həftədə 70 saat pis şərtlər altında işə çətinlik çəkən 14 yaşlarındakı qız uşaqlarına gündə yalnız iki dəfə tualetə getmə icazəsi verilməkdə, tualetdə qalma müddəti üç dəqiqəni aşdığında isə, bir gündəlik ödənişləri kəsilərək cəzalandırılmaqdadırlar. Peşəli işə qarşı olan bu işyerlərində, hamiləlik testi tətbiq olunmaqda və hamilə olduğu aydın olanlar işdən uzaqlaşdırılmaqdadır. Ekspertlər, dünya geyəcək istehsalının 40'%`ını istehlak edən ABŞ və Avropanın, SA 8000 kimi standartlara dəstək verməsinin dünyadakı iş şərtlərini yaxşılaşdıracağını təxmin etməkdədirlər. Bu mövzüdə əhəmiyyətli bir addım, Amerikan bazarının beşdə birinə sahib olan Toys ‘R' US tərəfindən atılmışdır. Toys ‘R' US, 5000 qədər tədarükçüsündən SA 8000 Standartını alaraq tətbiq etməsini istəmişdir.
Social Accountability 8000 Standarti, Insan Qaynaqlarına edilən və bir müddət sonra yüksək məhsuldarlıq və mənəvi olaraq işlətməyə geri dönəcək olan bir "investisiya" olaraq qiymətləndirilə bilər.
Bu investisiyanın; mövcud vəziyyəti araşdirmaq, siyasət və prosedürler inkişaf etdirmək, qeydləri tutmaq və nəzarət etmək üçün rəhbərliyin xərcləyəcəyi zaman; yaxşilaşdirici hərəkətlər üçün xərcləmələr və sənədləşdirildirmə yoxlamasi və davamli idarələr üçün yoxlama şirkətlərinə ediləcək ödəmələrdən yaranan bəzi xərcləri mövzusudur. Xərclərinə qarşılıq SA 8000, yaxşılaşan iş şərtləriylə birlikdə işgörənin məhsuldarlığını, məhsul və xidmət keyfiyyətini, müştəri məmnuniyyətini və işlətmənin cəmiyyətdəki möhtərəmliyini artıracaq. Əhəmiyyətli rəqabət üstünlüyü və insan haqqlarına daha hörmətli bir iş dünyasının meydana gətirilməsinə mənalı bir qatqı olaraq qiymətləndirilməlidir.
b.Vətəndaş Cəmiyyət Təşkilatlarının Səyləri
Son illərdə vətəndaş cəmiyyət təşkilatları dünya daxilində insan haqqlarına zidd tətbiqlərin dilə gətirilməsində və önləyici cəhdlərin başladılmasında aktiv bir rol oynamışlar. Artıq Amerikada satılan bir çox məhsulun üzərində, məsələn, "Bu top üçün uşaq və kölə iş görən işlədilməmişdir" şəklində ifadələr görülməkdədir Bu, inkişaf etmiş ölkələr başda olmaq üzrə dünya daxilində pis iş şərtlərinə qarşı şüurlu bir reaksiyanın başladığını göstərməkdədir.
Vətəndaş cəmiyyət təşkilatlarındakı bu şüurlanmağa qarşı inkişaf etməkdə olan ölkə rəhbərliklərinin hələ çox gerilərdə olduğu görülməkdədir. Hər nə qədər hökumətlər lazımlı addımları atmaqdan qaçınırlarsa da, vətəndaş cəmiyyət təşkilatlarının səyləri inkişaf etməkdə olan ölkələrdəki pis iş şərtlərinin dünyaya eşitdirilməsinə və düzəldici addımların atılmasına köməkçi olmağa davam etməkdədir. Məsələn, bu təşkilatların ağır tənqid və təzyiqlərinə məruz qalan Disney, Nike və Mattel kimi işlətmələr Asiyadakı fabriklərində iş şərtlərini yaxşılaşdırma yoluna getmişlər. Mattel, bu müsbət səyləri nəticəsində Çində SA 8000 Standartını alan ilk işlətmə olmuş və bütün fabriklərini müstəqil nəzarətçilərə açmışdır. Nike, həm özü həm də tədarükçü işlətmələri üçün detallı davranış qaydaları inkişaf etdirərək reallaşdırmağa başlamışdır.
Vətəndaş cəmiyyət təşkilatlarının bu səyləri nəticəsində, iş şərtlərinin yaxşılaşdırılmasına əhəmiyyətli qatqılarda olmağa başlamışdır. Məsələn, 1997-ci ildə Dünya İdman Məhsulları Sənayeləri Federasiyası və ABŞ İdman Məhsulları İstehsalçıları Dərnəyinin, Pakistan futbol topu sənayesində uşaq iş görən işlətməyi maniyə törətmə yönündə aldıklari qərarı, (daha əvvəl 12 yaşındakı uşaqlara futbol topu çıxardırmaqla günahlandırılan) Reebok da dəstəkləməkdə və futbol topu istehsalında uşaq iş görən işlədilib işlədilmədiyini nəzarət etmək məqsədiylə müstəqil bir yoxlama sistemi qurulması və köhnə uşaq iş görənlər üçün məktəb vs. ictimai proqramlar hazırlanması qərara bağlanmışdır.
Vətəndaş cəmiyyət təşkilatlarının yanında son illərdə istehlakçıların da bu mövzudakı həssaslığı artmağa başlamışdır. Məsələn, ABŞ-da 1995`də edilən bir ictimaiyyət araşdırmasında təcrübəliklərin 78'%nin, iş görənlərini pis şərtlərdə işlədən işlətmələr yerinə, insancıl şərtlərdə işlədən işlətmələrdən alış-veriş etməyi seçdikləri görülmüşdür. İnsan haqqlarının və demokratikləşmənin önə çıxdığı hal-hazırda, qanunların və cəzası sanksiyaların reallaşdıra bilmədiyini, vətəndaş təşəbbüslərin və xüsusilə də şüurlu istehlakçı hərəkətlərinin reallaşdıracağını söyləmək bir kəhanət sayılmamalıdır.
c.İctimai Məsuliyyət İnvestisiya Fondları
SA 8000 Standartının meydana qəlməsinə səbəb olan bir başqa inkişafda, milyardlarla dollarlıq portföyləriylə sürətlə böyüməkdə olan "İctimai Məsuliyyət İnvestisiya Fondları"dır. ABŞ-da, 7 trilyonluq investisiyanın 700 milyard dolları bu fondlara axmaqdadır. İnvestisiyalarına yaxşı bir qazanc əldə etmək və eyni zamanda ictimai məsuliyyətə uyğun fəaliyyət göstərən işlətmələri dəstəkləmək istəyən investorlar tərəfindən fondlara yatırdılan pullar, cəmi investisiyaların hələ 10%'lik bir qisimini meydana gətirməsinə qarşı, investorların bu yöndə artan meylini göstərməsi baxımından əhəmiyyətli bir göstərici olaraq qiymətləndirilə bilər.
Şübhəsiz bu vəziyyət artıq, işlətmələrin ictimai məsuliyyətlərini yerinə yetirib gətirmədiklərinin nəzarət edilməsini də məcburi etməkdədir. Son zamanlarda bəzi qruplar mali performansın yanında, işlətmələrin ictimai və ekoloji ətrafa qarşı olan təsirlərinin və bu yöndəki performanslarının da nəzarət edilməsi lazım olduğunu müdafiə etməkdədirlər. İşlətmələrin istehsallarını və digər fəaliyyətlərini uyğun iş şərtlərində davam etdirmələrini zəmanət etməyi məqsəd qoyan SA 8000, bu baxımdan əhəmiyyətli bir ehtiyacı aradan qaldıracaq.
SA 8000`in meydana gəlməsində Keyfiyyət Idarəetmə işlərinin də əhəmiyyətli bir qatqısı olmuşdur. ISO 9000 Keyfiyyət Idarəetmə Sistemləri, ISO 14000 Ətraf Mühit Menecment Sistem standartlarını hərəkətə keçirmiş və son olaraq SA 8000 Standartı gündəmə gəlmişdir. "Iç Müştəri (iş görən) Məmnuniyyəti"nin təmin edilməsində istifadə edilə biləcək təsirli bir vasitə olan SA 8000`in doğuşunda təsirli olduğu kimi, yayılıb mənimsənməsində də təsirli olacaq.
Sənədləşdirildirmə Müddəti
Bir işlətmənin Sosia Məsuliyyət SA 8000 Standartına uyğun fəaliyyət göstərib göstərmədiyi, Beynəlxalq Sənədləşdirildirmə Xidmətləri kimi qazanc əldəetmədən, müstəqil yoxlama şirkətlərin tərəfindən nəzarət edilməkdə və lazımlı şərtləri təmin etdiyinə qərar verilən işlətmələrə sənəd verilməkdədir. İctimai-yoxlama peşəninin kafiliklərinə sahib quruluşlar arasından seçilən nəzarətçi quruluşlar, sənəd almaq istəyən işlətmələri ziyarət edərək standartın məzmunuyla əlaqədar mövzulardakı tətbiqlərini qiymətləndirməkdədirlər. Nəzarətçi quruluşların qiymətləndirmələri əlaqəli firmalar tərəfindən nizamlı peryodlarla nəzarət edilərək, standartın etibarlılığı təmin edilməyə çalışılmaqdadır. Nəzarətçilər, lazım olduğunda yoxlamanın və sənədləşdirildirmənin fəaliyyətini artıra bilmək məqsədiylə regional insan haqqları qruplarıyla məlumat alverində ola bilməkdədirlər.
Beynəlxalq Sənədləşdirildirmə müddəti bu şəkildə yekunlaşdırılmaqdadır:
· Planlama Mərhələsi: Rəhbərlik sistemləri yoxlaması mövzusunda məlumatlı, təcrübəli və üst rəhbərliyin dəstəyinə sahib bir idarəçi, sənədləşdirildirilmə müddəti üçün vəzifələndirilməlidir. Bu mövzuda məsləhətçi şirkətlərdən də faydalanıla bilər.
· Tətbiq Mərhələsi: Bu mərhələdə tutulacaq qeydlər SA 8000-ə uyulduğunu sübut etmək baxımından əhəmiyyətlidir.
· İdarə Mərhələsi: Qəti müraciət əvvəli bir ön-yoxlama faydalı ola bilər. Ön yoxlamanın sənədləşdirildirmə baxımından mənfi bir təsiri yoxdur. Şərtlərin yerinə yetirildiyinə inanılırsa, doğrudan gerçək yoxlama üçün müraciət edilə bilər. Yoxlamalar nəticəsində bir əksiklik görülmüşsə, düzəltmə istənəcək.
· Periodik İdarə Mərhələsi: Sənədlər 3 il üçün etibarlı olub, standarta uyulub uyulmadığı müəyyən peryodlarla nəzarət edilməkdədir. Bu cür idarələrlə, sistemin davamlı inkişaf etdirilməsi və işlətmələrin standarta uyma mövzusunda mükəmməlləşmələri hədəflənməkdədir.
Alınması üçün qanuni bir məcburiliyin olmadığı SA 8000, yoxlamalar nəticəsində lazımlı şərtləri təmin etdiyini isbat edən hər cür işlətməyə verilə bilməkdədir. Sənədləşdirildirmə, bir işlətmənin məhsullarının (tədarükçü və mütahhitlərdən aldıkları parçalar daxil) SA 8000 standartına uyğun şərtlərdə çıxarıldığını sübut etdiyindən alış-verişlərində bu işlətmələri seçən müştərilər, insan haqqlarına etdikləri bu mənalı qatqıdan ötəri, könül rahatlığı və işləyəbiləcəklərdir.
Sosial Məsuliyyət SA 8000 Daxilində Mövcud Vəziyyət, Nəticə və Təkliflər
SA 8000 əhatəsinə girən mövzular baxımından əsasən asiya ölkələri olduqca pis bir vəziyyətdədir. Xüsusilə, uşaq işgörən işlətmə mövzusunda qeydlər çox aşağıdır. Xroniki inflyasiyanın da təsiriylə işləyən seqment, xüsusilə də işçi və məmurlar, insan qürur və qüruruna yaraşar bir ödəniş götürə bilməməkdədirlər. "İctimai Dövlət" anlayışı kifayət qədər ciddiyə alınmadığı üçün, sosial təhlükəsizlik sistemi "sağlamlıq" kimi ən fundamental ehtiyaclara dahi cavab verə bilməyəcək bir vəziyyətə gəlmişdir.
Uşaq işlətməsində, Keniya, Bangladeş, Haiti, Türkiyə, Cəzair, Misir, Hindistan, İndoneziya, Bolivya, Guatemala, Nikaragua, Malaziya, Filipinler, Pakistan kimi ölkələr ən pis vəziyyətdədirlər. İşgücü Araşdırmasına görə; iş həyatında və ev işlərində işlədilməkdə olan və Gündə 12-16 saat sağlamlıqsız mühitlərdə, ictimai təhlükəsizlikdən uzaq olaraq işlədilən uşaqların böyük bir qisimi iş yerlərində alçaldılma, döyülmə vs. pis söz və davranışlarla qarşılaşmaqda və asanca işdən çıxardıla bilməkdədirlər. Bir başqa araşdırmaya görə, "ağır iş" əhatəsinə girən iş yerlərində işləyənlərin böyük bir faizi ağır iş şərtləri səbəbiylə dəzgahlarda əlini, qolunu qapdıraraq ölən ya da şikəst qalanların sayı olduqca çoxdur. Uşaqların işlədığı iş yerlərinin, kiçik ölçəkli və yoxlamadan uzaq sexlərdə olması vəziyyətin pisliyini bir qat daha ağırlaşdırmaqdadır. Sığortasız işlədilə bildikləri üçün bəzi işlətmələr tərəfindən uşaqların seçilməsi, yetkinlərin ictimai təhlükəsizlik əhatəsi xaricində qalmasına, başqa sözlə sistemin və peşələrin zəifləməsinə səbəb olmaqdadır.
"Məşğulluğa Qəbulda Minimum Yaşa" bağlı Müqaviləsini imzalayaraq uşaq işçiliyini təsirli bir şəkildə ortadan qaldırmağı və məşğulluğa qəbul üçün minimum yaşın uşaqların fiziki və zehni inkişaflarına imkan tanıyacaq bir səviyyəyə yüksəldilməsi mövzusunda milli bir siyasət izləməyi qəbul etmiş olmasına və "Uşaq İşçiliyinin Sona çatdırılması Beynəlxalq Proqramı"nı qəbul etmiş və Birləşmiş Millətlər Uşaq Haqqları Müqaviləsini təsdiqləmiş olmasına qarşı, tətbiqdə gözlənilən inkişaf hələ təmin edilə bilmiş deyil.
İqtisadi həyatda uşaq əməyinin istifadəninin məşhurluğu, cəmiyyətlərin inkişaf səviyyəsini göstərən əhəmiyyətli bir sosio-iqtisadi göstəricidir. Uşaq işgücü istifadəsini doğuran ən əhəmiyyətli səbəb yoxsulluqdur. Uşaqlar, ucuz işgücü olaraq görülməkdə və bu səbəblə də xüsusilə leqal olaraq işlədilməkdədir. Bu, pis idarə olunan iqtisadiyyatın fakturasının aşağı gəlirli ailələrə və onların uşaqlarına çıxarıldığının "acı" bir göstəricisidir.
Dünyadakı tətbiqlərə baxıldığında iş qanunlarının və tənzimləmələrinin az inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdəki iş şərtlərinin yaxşılaşdırılmasında kifayət qədər təsirli ola bilmədiyi görülməkdədir. Başqa sözlə, vətəndaş təşəbbüslərin və proaktif yanaşmaların önə çıxdığı hal-hazırda, qanuni tənzimləmələrin və idarələrin kənarında, (ISO standartlarında səylərində də olduğu kimi) əlaqədar seqmentlərin könüllü iştirakını nəzərdə tutan səylərin lazımlılığı aydın olmuşdur.
SA 8000, uşaq işgörən işlədilməsinin qabağına kəçilməsində; İşçi haqqların yaxşılaşdırılmasında və peşəliləşmə nisbətinin yüksəldilməsində; iş saatlarının yaxşılaşdırılmasında; aşağı ödənişlərin insan qüruruna yaraşar bir səviyyəyə çıxarılmasında; sağlamlıq və təhlükəsizlik mövzularında müsbət inkişafların təmin edilə bilməsində, ölkəmiz kimi inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün əhəmiyyətli funksiyalar görəcək əhəmiyyətli bir standartdır. Peşələrin və işlətmələrin bu yöndəki səylərinə böyük bir təcil qazandıracağına inandığımız SA 8000 Standartı ən qısa zamanda ölkəmizdə tətbiq olunmağa və yayılmağa başlanmalıdır. SA 8000 Standartının ölkəmizdə qəbul edilib yayılmasında, işgören peşələrinin yanında, istehlakçı dərnəklərinə, peşə təşkilatlarına, ticarət və sənaye otaqlarına, mediaya və ölkəmizin hörmətli işlətmələrinə böyük vəzifələr düşməkdədir.
İstifadə edilmiş ədəbiyyat – References :
THALER-CARTER, Ruth E., “Social Accountability 8000”, HR Magazine, Vol. 44, Issue 6, June 1999.
Filiz,Atilla SA 8000 Standardı, Eğitim Semineri Notu, Müdsem e-dönüşüm Projesi Maltepe Üniv. Haz.2005
CONSUMER REPORTS, “Which Hot Toys Are Cool?”, Vol. 62 Issue 12, December 1997.
ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI, “Çalışma Hayatı İstatistikleri”, Yayın No: 24, Ankara, Haziran 1999.
GRIFFEN, Richy W., “Management”, Third Edition, Houghton Mifflin Company, 1990.
PUNTER, Louise ve GANGNEUX, Dominic, “Social Accountability: The Most Recent Element To Ensure Total Quality
Management”, Total Quality Management, Vol. 9, Issue 4/5, July 1998.
SA 8000:1997 «Социальная ответственность http://www.center-qualitet.ru/SA%208000.htm
Social Accountability International (SAI) http://www.sa-intl.org/index.cfm?fuseaction=Page.viewPage&pageId=473
Qualitiy Systems - Keyfiyyet Sistemleri Qualitiy / Keyfiyyet / ISO / OHSAS / AS 8000 Social Accountability / Is Muhiti ve Saglamliq http://qualitiysystems.azeriblog.com/category/sa-8000
International Institute for Sustainable Development http://www.bsdglobal.com/tools/systems_sa.asp
SGS International Certification Services, SA 8000 Demonstrate your commitment to social accountability. http://www.sgs.com/
Det NorskeVeritas Social Accountability SA 8000 http://www.dnvcert.com/DNV/Certification1/Services/CorporateSocialRespons/SA8000/SA8000/
Social Accountabiity (SA 8000) The Standard for the Present and the Future http://www.impactalliance.org/ev02.php?ID=45990_201&ID2=DO_TOPIC
http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=600 Sosyal Sorumluluk Standardı SA 8000 (Social Accountability)
